Auteur archief: Charles van Wettum

Mijn eerste volle pensioenjaar is voorbij. Even terugkijken, dus. Met een heel leuke afsluiter van het jaar…

In het najaar van 2021 ging ik met vervroegd pensioen. Het was een goed moment om afscheid te nemen van ‘mijn schooltje’: het JTC in Roosendaal: fantastisch team van medewerkers, geweldige sfeer, toffe leerlingen, prachtige gebouwen, hard gegroeid en met goede resultaten. Na een ontzettend leuk afscheid kwam het beruchte zwarte gat – dus niet: ik heb mij in 2022 geweldig vermaakt.

Vooruitlopend op mijn pensioen had ik vanaf 2019 wat geoefend met een jeugdliefde: het schrijven van korte sf-verhalen. Maar ja: schrijven is gewoon een vak, je moet het leren en je moet veel uren maken. Vanaf eind 2021 had ik de tijd en ik heb sindsdien van die nieuwe wereld genoten. Nieuwe mensen leren kennen, een nieuw netwerk opbouwen, nieuwe ervaringen opdoen, nieuwe vaardigheden trainen. Wat een leuke mensen zitten er in dat wereldje, wat een bijzondere activiteiten, wat een talenten!

Wat heb ik in 2022 gedaan? Ik heb korte verhalen geschreven, er zijn er gepubliceerd in onder andere het tijdschrift Fantastische Vertellingen, het jaarboek Ganymedes, de verenigingsbladen SF Terra en HSF, en op een paar websites. Ik heb boekbesprekingen geschreven, o.a. op Hebban – wie schrijft, moet veel lezen. Ik heb vooral veel geleerd, leren blijft leuk. Als afsluiter van 2022 is sinds vandaag (29 december) mijn eerste solo-boekje verkrijgbaar: ‘de dokter in het donker’. Klein, maar (hopelijk) fijn. Elke reactie wordt gewaardeerd – leren blijft mijn kerncompetentie 😉 .

Ook in 2022 was ik actief in raden van toezicht in de sectoren die mij lief zijn omdat ze gaan over mensen en wat voor hen essentieel is: onderwijs en zorg. Dat blijf ik doen met veel enthousiasme.

En nu op weg naar 2023. Doorgaan met de goede dingen. Nieuwe dingen leren, nieuwe dingen proberen. Nieuwe verhalen schrijven en wie weet nog iets meer.

Ik wens iedereen een mooi, gezond en uitdagend 2023!

Op het moment ben ik aan het lezen in het boek De Goede Voorouder van de filosoof Roman Krznaric. Ik ga hier geen boekbespreking maken, die zijn er voldoende. Ik verwijs bijvoorbeeld naar de bespreking van Fenna Kortooms op 8weekly.nl. Ze schrijft o.a. ‘{Het boek] gaat over de grote hedendaagse problemen: klimaatverandering en ongelijkheid, met een nadruk op die eerste. Het boek lijkt een maatschappijkritiek, maar is dat in feite niet. Krznaric stelt wel een diagnose over onze huidige tijd en de problemen waar wij – en vooral straks onze (klein)kinderen – mee te maken hebben, maar is vooral bezig met het bedenken van oplossingen. ‘ Ze concludeert na analyse dat de schrijver vervalt in ‘het snelle oplossingsgerichte denken’ en daarmee in feite blijft binnen het neoliberale denken van de korte termijn. Kortooms verdedigt dat de oplossingen niet kunnen werken zonder systeemverandering en dat de filosoof met zijn geschrift daaraan zou moeten bijdragen.

Misschien heeft Kortooms wel gelijk. Maar zelfs dan… Systeemveranderingen hebben geen goed trackrecord. Zowel bij kortetermijnoplossingen als bij een verandering van een systeem we afhankelijk van mensen. Ik denk dat daarom de keuze voor de titel ‘De GOEDE voorouder’ door Krznaric niet toevallig is. Ongeacht onze maatschappelijke rol zijn wij allemaal de voorouders van onze verre nakomelingen, zijn wij dan bereid keuzes te maken die in hún belang zijn, méér dan in ons belang? Ik denk dat de randvoorwaarden dan persoonlijk zijn: integriteit, oprechtheid, eerlijkheid, solidariteit, tevredenheid, zelfbeheersing – de elementen die samen ‘goedheid’ vormen en die voor een intergenerationeel goed functionerende maatschappij onmisbaar zijn.

Een paar voorbeelden? De volgorde is willekeurig, net zoals we vaak in samenhang zijn kwijtgeraakt moeten we in samenhang weer opzoeken.

We hebben mensen nodig die niet veroordelen en framen, maar zich inhouden: zelfbeheersing. Stoppen met veroordelen op social media, stoppen met anoniem reageren, stoppen met dreigen & met voor schut zetten & schelden. Is dat lastig omdat anderen mij dat bij mij wél doen? Dan betekent ‘goed’ zijn dat ik er als eerste mee stop.

We hebben burgers nodig die verdeling van verantwoordelijkheden en taken accepteren en zich ook kunnen en willen neerleggen als maatregelen niet in hun privé-belang zijn. Democratisch genomen beslissingen – conform de afgesproken spelregels (en anders moeten we samen de spelregels veranderen). Op expertise genomen beslissingen – met openheid over zekerheden én over onzekerheden (en niet iedereen die twitter kan lezen of iets gestudeerd heeft is meteen expert, niet iedere mening doet ertoe). Respect voor verantwoordelijkheden van degenen die de maatschappij dienen – rechtsorde, zorg, onderwijs (en het zijn feilbare mensen net als iedereen, we mogen fouten benoemen en ze mogen/ moeten hun fouten corrigeren).

We hebben leiders nodig die empathisch zijn, beslissingen durven te nemen én die eerlijk durven uit te leggen. Eerlijk over feiten, eerlijk over onzekerheden, eerlijk over vergissingen en verkeerde beslissingen. Openheid, oprechtheid, kwetsbaarheid – ik hoop dat het nog kan. We hebben een overheid nodig (politiek + ambtenaren) die burgers ondersteunt, meeleeft, constructief naar oplossingen zoekt, service verleent, aangeeft wat kan en wat niet kan (en soms moeten burgers dan ook ‘nee’ accepteren).

We hebben consumenten nodig die tevreden kunnen zijn, ook als iemand anders iets kan of doet wat niet in hun eigen mogelijkheden ligt. Die accepteren dat er géén recht is op ‘hetzelfde als anderen’, recht op elke dag vlees, recht op vliegvakanties, recht op al die materiële zaken die anderen hebben – maar die zich wél serieus genomen weten in hun onzekerheden, behoeften, angsten.

We hebben ondernemers nodig die hun werknemers goed behandelen, als mens. Die afzien van persoonlijke hoge bonussen (ook als die niet in de krant staan), die zélf aangeven wanneer de beloning van hun medewerkers omhoog kan ten laste van de winsten, die zélf maatregelen nemen om arbeidsomstandigheden te verbeteren, om vervuiling tegen te gaan, om kwaliteit van diensten te verbeteren. Idealistisch? Jazeker!

Denken wij dat we ‘de GOEDE voorouders’ kunnen zijn door een systeemverandering? Hoe meer ik erover nadenk: absoluut niet – we leggen dan de problemen én de oplossingen buiten onszelf, en dat gaat niet werken. Wij moeten gewoon zélf betere mensen worden. Betere afwegingen en betere keuzes maken….

Wij allemaal. Ieder van ons op zijn eigen plek, in zijn eigen rol. Als niet voldoende van ons dat kunnen opbrengen, dan zijn wij en de geslachten na ons … Nou ja, vult u dat zelf maar in.

Vrijheid is het hoogste goed, daarover lijkt geen discussie mogelijk. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid om persoonlijke keuzes te maken, vrijheid om te beschikken over jezelf, over jouw ruimte, over jouw eigendommen, over alles waarop je (ongestraft of slechts licht gestraft) je hand kunt leggen. Maar wat ‘vrijheid’ precies is, dat is een stuk minder duidelijk.

Er is ontzettend veel over gefilosofeerd, geschreven. Ik kan daar niets nieuws aan toevoegen. Het nadenken erover is wel nuttig – ik vraag me af of de mensen die hun vrijheid claimen of botweg gebruiken wel eens integer over hun grenzen hebben nagedacht.

Ik wil geen uitspraken doen die de pretentie hebben voor iedereen geldig te zijn. Ik weet wél waar ik zelf aan hecht: voor mij zorgen mijn relaties met mensen en mijn verantwoordelijkheid voor maatschappij en wereld wel degelijk voor beperking van mijn eigen vrijheid. Ik ervaar het meest essentiële in het dienen van anderen (boven het dienen van mezelf), in solidariteit boven autonomie, in waardenvol leven boven onafhankelijk leven. Volgens mij is vrijheid NIET het hoogste goed. Van betekenis zijn voor andere mensen is dat wel.

Ik weet zeker dat mensen verschillende bronnen van hun idealen en waarden hebben. Prima, het is een mooie uitdaging om de bronnen te delen en te kijken waar we gezamenlijkheid kunnen vinden.

Ik weet ook dat het verleidelijk én makkelijk is om egoïsme te verpakken in dingen die op idealen lijken. Dat kan een mens vaak zo goed, dat hij er zelf in gaat geloven – opeisen van ‘vrijheid’ terwijl het gewoon om je eigen egoïstische belangen gaat – ik zie dat volgens mij ook veel gebeuren. Ik ben bang dat ik het zelf ook wel eens doe.

Hoe herken ik dat proces? Ik vind dat niet makkelijk en daarom gebruik ik een lijstje met kenmerken om mijn eigen gedrag en dat van anderen aan te toetsen. De kenmerken die ik gebruik zijn: liefde blijdschap, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, trouw, zachtmoedigheid en zelfbeheersing (1).

Als ik die kenmerken wel zie, dan lees of hoor ik blijkbaar iets dat het waard is om op in te gaan. Ik weet nog niet of ik het er inhoudelijk volledig mee eens ben, maar ik weet wel dat het waardenvol is. Als ik die kenmerken duidelijk mis, dat is het wat mij betreft geen aandacht of reactie waard – het mist dan de essentiële waarden die het leven voor mij zinvol maken.

(1) De kenmerken zijn niet zelf bedacht, ze zijn van Paulus en staan in Galaten 5:22 in de Bijbel. Ik vind ze mooi en nuttig, volgens mij kunnen ze ook nuttig zijn als je verder niets met God of de Bijbel hebt.

Hoe wil ik zijn? Welke keuzes maak ik? En hoe houd ik het vol?

GOED ZIJN en GOED DOEN: het kán

Wil ieder mens een goed mens zijn? Ik denk van wel. Ik hoop van wel. Ik geloof dat ieder mens idealen heeft en daarnaar zou willen leven. Ik wéét dat ik zelf niet kunnen leven zonder idealen. Voor de volledigheid: nee, ik denk niet dat het mij lukt. Tekortschieten hoort bij ons bestaan – dat is ons noodlot. Maar leven zonder in ieder geval te blijven probéren … ik moet er niet aan denken. De waarde zit in de worsteling.

Natuurlijk zijn er verschillen in idealen. Inspiratie kan komen uit een godsdienst, uit een ideologie, uit ervaringen, uit inspirerende voorbeelden of vertellingen. Ikzelf ben enthousiast over Jezus van Nazareth. Maar ik weet dat voor andere mensen de inspiratie ergens anders vandaan komt – daar gaat het niet over. Waar het over gaat, is wat je inspiratie met je doen: een goed mens willen zijn – een mens die andere mensen helpt, steunt, betekenis heeft voor hun ontwikkeling. De goede dingen willen doen – dingen die goed zijn voor mensen, voor de wereld, voor vrede. Een goed en zinvol leven willen leiden – verantwoording nemen voor je daden, consequenties onder ogen zien, dienstbaar en betekenisvol zijn. Proberen om ook andere mensen te helpen om een goed mens te zijn. Die keuzes bedoel ik.

Toch is het voor mij wel duidelijk: een ideaal is niet voldoende om ‘goed’ te blijven doen. Ik trap makkelijk in de valkuil van alledaags leven: bezig zijn met wat ík nodig heb, met mijn behoeften en mijn gemak. Wat we nodig hebben zijn voorbeelden. Mensen om ons heen die inspireren, die laten zien hoe de goede keuzes in de praktijk kunnen gaan. Hoe je het volhoudt, als het lastig wordt. Hoe je goed kiest als je omgeving dat niet doet.

VOORBEELDEN

Voorbeelden bepalen heel sterk hoe wij ons gedragen. Zowel positief als negatief. Positief inspireren ze, geven aan hoe goede keuzes gemaakt kunnen worden, hoe je kunt volhouden, hoe je sterk kunt zijn in het opbouwend omgaan met mensen. Negatief inspireren ze ook, in het acceptabel maken van egoïsme, grofheid, oneerlijkheid, hebzucht, ongeïnteresseerdheid en soms daadwerkelijke kwaadaardigheid.

De kracht van negatieve voorbeelden zien we overal. Pestende kinderen hebben het niet zelf verzonnen: ze zien hoe volwassenen omgaan met elkaar. Op social media imiteert iedereen alle anderen in een ratrace naar beneden. Kunt u de voorbeelden bedenken van mensen die misbruik normaliseren, die agressie goedpraten, die diefstal acceptabel maken, die liegen en bedriegen en bedreigen tot onderdeel maken van ‘normaal mens-zijn’? Voorbeelden zijn krachtig! Mensen die de voorbeelden geven moeten zich dat realiseren.

Positieve voorbeelden hebben dezelfde kracht. Ze zijn lastiger op te noemen, want ze halen niet het nieuws en daardoor lijken ze afwezig. Maar ze zijn er. Ook bij de lezers hiervan. Die positieve voorbeelden hebben we heel hard nodig. Voor onszelf, voor elkaar, voor onze wereld.

We mogen ons niet verbergen achter drogredenen als ‘kijk eens naar die-en-die, die doet het zo slecht’. Wij zijn verantwoordelijk voor onze eigen keuzen, de keuzes van anderen maakt onze eigen keuze niet anders.

Dus: zoek het voorbeeld dat u inspireert voor het goede en volg dat na.

En wees een voorbeeld dat inspireert voor het goede en maak een verschil voor anderen.

Het ga u allen goed!

Veel organisaties in de non-profit ervaren druk om voortdurend te werken aan schaalvergroting. Ik wil eens een paar van de drijfveren op een rijtje zetten. Let wel: ik pretendeer geen wetenschappelijke analyse, ik geef gewoon weer wat ik zie gebeuren. Meer anekdotisch, dus, dan academisch.

“Het is mijn overtuiging dat verlies aan maatschappelijke worteling uiteindelijk het noodzakelijke idealisme van de non-profitorganisatie ondergraaft en daarmee op lange termijn het bestaansrecht en de geloofwaardigheid aantast.”

Kwaliteit: schaalvergroting kan noodzakelijk zijn om kwaliteit te kunnen blijven borgen. Denk bijvoorbeeld aan ziekenhuizen die bij bepaalde ingrepen een noodzakelijk volume moeten realiseren om aan kwaliteitseisen te kunnen blijven voldoen. Dan kan het gaan om deskundigheid en noodzakelijke routine van medewerkers, het kan ook gaan om forse investeringen die nodig zijn en waarvoor volumes nodig zijn om voldoende bezettingsgraad te realiseren.

Eenzelfde soort druk speelt in het onderwijs bij bijvoorbeeld beroepsopleidingen waar voor stageplekken samenwerking met het bedrijfsleven noodzakelijk is en het aantal bedrijven dat hiervoor beschikbaar is beperkt blijft. In gemeentelijke organisaties kan het bijvoorbeeld gaan om voldoende inhoudelijke kennis in het ambtenarenapparaat te hebben voor het uitvoeren van allerlei beleid.

Efficiëntie: verantwoord omgaan met geld is natuurlijk noodzakelijk, zeker in de non-profit waar met geld van de maatschappij wordt gewerkt. ‘Zo goedkoop mogelijk’ wordt dan al snel ‘grootschalig’. Dat kan bijvoorbeeld gelden voor administratieve processen in de zorg en in onderwijs, voor inkoop van bijvoorbeeld ICT.

In onderwijs is voor sommige opleidingen het aantal aanmeldingen in een regio zo klein dat het organiseren van het onderwijs (te?) duur wordt – hier bevinden we ons natuurlijk al wel op een punt waar het niet expliciet om kwaliteit gaat maar om een keuze: wanneer wordt duur nu eigenlijk té duur?

Gezamenlijk inkopen is soms noodzakelijk om niet te worden uitgemolken door leveranciers – denk bijvoorbeeld aan schoolboeken in het funderend onderwijs. Marktmacht organiseren is dan essentieel – maar het gebruiken als argument voor schaalvergroting van de eigen organisatie is het als argument misbruiken.

En wat is er heerlijker om in een discussie met het ministerie over geld voor doelsubsidies het argument ‘er blijft teveel bij de besturen plakken en er komt te weinig op de scholen terecht’ te kunnen weerleggen met ‘mijn bestuur en mijn school zijn één – er blijft dus helemaal niets plakken’.

Belangen van managers : een niet te onderschatten factor bij schaalvergroting is de rol van de verantwoordelijken voor de beslissing. Hebben zij belang bij schaalvergroting? Soms wel degelijk: er kan direct financieel belang spelen, het inkomen van managers en bestuurders wordt direct bepaald door omvang van de organisatie. In onderwijs bijvoorbeeld door de omzet van de organisatie, het aantal verschillende opleidingen dat binnen de organisatie wordt verzorgd en het aantal gemeenten waarin het onderwijs wordt verzorgd.

Status kan belangrijk zijn. Tussen beroepsgenoten speelt de grootte van de organisatie en de verantwoordelijkheden vaak wel degelijk een rol in de sociale orde. En ook formeel: in bijvoorbeeld de VO-Raad wordt de kracht van een stem in formele besluitvorming bepaald door de omvang van de organisatie.

Een factor die mee kan spelen is de schaarste van (betaalbaar) (inhoudelijk) goed leiderschap op de arbeidsmarkt. Non-profit organisaties verzakelijken, idealisme en de wens de maatschappij te dienen worden vervangen door eisen aan zakelijkheid en ondernemerschap. In grotere onderwijsorganisaties worden in toenemende mate managers gezocht ‘zonder krijt aan de vingers’. Daarmee worden functies in het management ook minder aantrekkelijk voor opstroom in de eigen organisatie, raakt het management los van de werkvloer en wordt verzakelijking gestimuleerd. In dit klimaat worden in beslissingen over schaalvergroting de belangen van het primair proces minder sterk vertegenwoordigd en argumenten uit financiële en organisatie-management invalshoeken sterker.  

Maatschappelijke worteling: bij dit alles heeft schaalvergroting bij non-profitorganisaties één gigantisch nadeel dat onderbelicht kan blijven omdat het niet eenvoudig in cijfertjes wordt uitgedrukt. Cliënten (patiënten, leerlingen en ouders, inwoners van de regio, kleinschalige maatschappelijke organisaties) gaan zich minder verbonden voelen met de organisatie. Hij is minder ‘van ons’ en meer ‘van anderen’.

Datzelfde geldt voor medewerkers: identificatie met de organisatie wordt gecompliceerder. Het argument is dan dat je vaak het primaire proces nog wel lokaal kunt organiseren – maar dat neemt niet weg dat belangrijke strategische en financiële beslissingen ver weg worden genomen en dat de betrokkenheid van de werkvloer kleiner en meer op afstand is. En dat voelen medewerkers, hoe laag in de organisatie verantwoordelijkheden ook worden georganiseerd (om de managementbezwering maar te gebruiken).

Tenslotte geldt hetzelfde ook voor samenwerkingspartners. Als gesproken wordt met belangengroeperingen, met leden van een netwerk, met ketenpartners dan zitten er al snel veel partners aan tafel, uit veel regio’s, met veel verschillende belangen. Het proces wordt daar op het eerste gezicht gecompliceerder van – al zullen veel bestuurders als ze eerlijk zijn juist opmerken dat het hen veel meer ruimte geeft om te doen wat ze zelf willen met wat cherry-picking van argumenten en belangen.

Luiheid: misschien ben ik een beetje cynisch, maar volgens mij is schaalvergroting soms ook gewoon wel eens de makkelijkste weg – besturen via papier vervangt lastige inhoudelijk discussies door het management van processen. Je hoeft niet meer na te denken en je ook niet meer te verantwoorden over de kwaliteit in je eigen organisatie als je de ICT uitbesteed aan een centrale dienst met ‘service level agreements’. Het uitbesteden van schoonmaak op een school is veel makkelijker dan zelf je schoonmakers in dienst nemen: je hoeft geen personeelszorg te organiseren en als je eigen medewerkers klagen dat de schoonmaak niet op orde is dan kun je de verantwoordelijkheid afschuiven.

Inspraak in formele besluitvorming, formeel overleg met ketenpartners of gemeenten worden uit de organisatie gehaald. De personen aan tafel zijn vaak minder op de hoogte van de werkvloer, ambtelijker of abstracter betrokken, soms zelfs professionele vergadertijgers. Voor een bestuurder eenvoudiger om mee om te gaan – je informatievoorsprong wordt nóg groter dan die van nature al is, besluitvorming is ambtelijker en genomen besluiten kunnen in de organisatie nauwelijks meer worden besproken omdat de inspraak al heeft plaatsgevonden.

Keuzes

Volgens mij zijn er bij het zoeken naar goede kwaliteit en efficiëntie inderdaad soms geen andere mogelijkheden dan iets te doen met schaalvergroting. Dat betekent natuurlijk nog niet automatisch fusies. Allerlei vormen van regionale en bovenregionale samenwerking kunnen heel goed volledige fusies vervangen – en daarmee kan veel regionale borging bewaard blijven.

Schaalvergroting maakt besturen inderdaad soms (vaak?) wel makkelijker. We kunnen problemen opschalen en dan op abstracter niveau oplossen (wat dan vervolgens op de werkvloer lang niet altijd voor oplossingen voor de échte dagelijkse problemen zorgt). De goede aanpak zou zin om veel meer in onze afweging mee te nemen wat we aan maatschappelijke worteling kwijtraken. Of als er een weg terug zou zijn: wat we aan maatschappelijke worteling zouden kunnen terugwinnen door te beginnen met dé-fuseren.

Het is mijn overtuiging dat verlies aan maatschappelijke worteling uiteindelijk het noodzakelijke idealisme van de non-profitorganisatie ondergraaft en daarmee op lange termijn het bestaansrecht en de geloofwaardigheid aantast.

Ok, dit is dus toch uitgedraaid op een pleidooi voor zo kleinschalig mogelijke organisaties in de non-profit sector met zoveel mogelijk lokale worteling. In ieder geval hoop ik (en zal ik mij inzetten) om bij keuzes rond schaalvergroting het maatschappelijk perspectief voorop te zetten.

Charles van Wettum, februari 2022

Dagelijks lezen we in het nieuws: berichten over fraude, onbetrouwbaarheid, misbruik, egoïsme. Het lijkt wel overal te spelen.

Door misbruik van macht raken mensen beschadigd. Kabinet en Tweede Kamer, uitvoeringsorganisaties, sportorganisaties, kerken, bedrijven … Wie trekt in de dagelijkse praktijk wanneer en waar de lijn?

Het beschadigen of bedreigen van mensen waarmee we het niet eens zijn gebeurt aan de lopende band. We ondergraven geloofwaardigheid in plaats van argumenteren, we schelden en bedreigen, we organiseren lastercampagnes. We ontmenselijken degenen die onze denkbeelden of onze belangen niet delen. Massaal en anoniem op social media, maar ook in toenemende mate publiek.

We zien bedrijven en organisaties en mensen die macht misbruiken. Belangen van anderen worden genegeerd, inclusief gezondheid en klimaat en financiële belangen. We zoeken grenzen op van wetten en regelingen, en ach, alles is toch toegestaan zolang je er mee wegkomt?

Leiders zijn cultuurdragers. Zij zetten de norm, voor mensen die inhoudelijk het met hen eens zijn én als definitie hoe burgerschap er uit moet zien. Dus mag je formulieren creatief invullen, belasting vermijden, de geest van regelgeving negeren als je een juridisch maasje hebt gevonden en sowieso regels overtreden zolang je de pakkans laag inschat. Waarom zou een burger zich correcter moeten gedragen dan de leiders?

En nu ….

Natuurlijk zijn er heel veel goede mensen. ‘Gewone’ Nederlanders komen met al hun geworstel om goed te zijn niet in het nieuws. De voorbeelden van gebrek aan wellevendheid wél – en daarmee zetten zij de toon. Maar ik ben vast niet de enige die het gevoel heeft dat die excessen normaler lijken te worden en het bijbehorende gedrag acceptabeler. Probéren we in onze maatschappij nog om moreel juist te handelen? Om integer te zijn, in plaats van te doen wat juridisch nog net juist is en waar je nog (net) mee weg kunt komen?

Ik weet het allemaal niet zo goed, eerlijk gezegd. Ik weet wél dat ik zelf graag integer wil leven. Vriendelijk. Vertrouwend en vergevend. Ik denk dat wij die keus hebben: op ons eigen plekje, in onze eigen werkomgeving met onze eigen verantwoordelijkheid – en dan ervoor kiezen om vanuit positieve intenties met integriteit met mensen en zaken om te gaan. In de hoop dat integriteit net zo besmettelijk kan zijn als zelfzucht.